Περιήγηση στον τόπο της μνήμης1
ΣΑΛΒΑΔΟΡ, ΔΙΑΙΡΕΜΕΝΗ ΠΟΛΗ. Στις παραλιακές συνοικίες των λευκών οι μαύροι είναι σερβιτόροι. Στα πανεπιστήμια των λευκών είναι φύλακες. Στο ιστορικό κέντρο, όμως, είναι ήρωες και μουσικοί. Στις φαβέλες είναι δάσκαλοι, γιατροί και κυρίως ποιητές και ποιήτριες αυτού του κόσμου που αλλάζει. Μάγισσες της ανατροπής. Μάγοι της άλλης ζωής. Σαλβαδόρ, διαιρεμένη πόλη. Η πόλη που παράγει τον πολιτισμό της στις φαβέλες και στα Κιλόμπος (Quilombo) και τον πουλάει για ένα κομμάτι ψωμί στο ιστορικό κέντρο και στα καρναβάλια. Η πόλη που στα διαφημιστικά της φυλλάδια παρουσιάζεται μόνο με τις λευκές, τις πλούσιες συνοικίες των προστατευμένων από την αστυνομία πύργων και των παραθαλάσσιων μπαρ. Η πόλη που κρύβει τη φτώχεια που γεννά την ομορφιά της. Αυτή η σχιζοφρενική σχέση της δήθεν φυλετικής και κοινωνικής ισότητας καταγγέλλεται σε όλες τις μορφές τέχνης της Μπαΐα (Bahia) και ιδιαίτερα στα Σαράου (Sarau).
Όταν μιλάμε για Σαράου στην Μπαΐα μιλάμε για την αντιστροφή μιας παραδοσιακής σχέσης. Τα ποιητικά σουαρέ, με ρίζες πορτογαλικές, ξεκίνησαν στο Ρίο το 1808, για να εξυμνήσουν τις πολιτιστικές ευρωπαϊκές ρίζες των κατακτητών σε σχέση με τους «απολίτιστους» κατακτημένους. Όμως, από την ώρα που μπήκε το θέμα της αναγνώρισης του αφρο-βραζιλιάνικου πολυπολιτισμικού πολιτισμού, η έννοια του Σαράου έγινε υπόθεση και της περιφέρειας. Πριν από μια δεκαετία περίπου, αναπτύχθηκε στον Νότο του Σάο Πάολο η ιδέα του Σαράου ως μέσο αντίστασης και δημιουργίας. Το Σαράου της Κοοπερίφα (Sarau da Cooperifa) και του Μπίνιο (Sarau do Binho) στο Κάμπο Λίμπο (Campo Limpo) αγκάλιασε κυρίως τους εσωτερικούς μετανάστες από τη Βόρεια Βορειοδυτική Βραζιλία και έγινε πόλος αντίστασης και δημιουργίας στην περιφέρεια. Πολλοί την είπαν «λογοτεχνία του περιθωρίου» αλλά οι ίδιοι δεν την ανέφεραν ποτέ ως λογοτεχνία, παρά μόνο ως ποίηση. Εκεί μαζεύονταν νέοι από τις γύρω γειτονιές, διάβαζαν τα ποιήματά τους δυνατά, με ρυθμό και σωματικές κινήσεις, ενώ μερικές φορές τα συνόδευαν με μουσικά όργανα. Εκεί αναπτύχθηκε και το σύγχρονο θέατρο του καταπιεσμένου.2 Έτσι, η κοινωνική αντίσταση μετατοπίστηκε από τις εκκλησίες της θεολογίας της απελευθέρωσης και τους τόπους αφρο-βραζιλιάνικης λατρείας, στις πλατείες, αγκαλιάζοντας πολύ περισσότερους νέους και νέες. Λίγα χρόνια μετά, η ιδέα ήρθε στο Σαλβαδόρ. Συνδέθηκε με την ιστορία των αντιδικτατορικών λογοτεχνικών κύκλων των Ποιητών της Πλατείας (Poetas de Praça) της δεκαετίας του ‘80 και δημιούργησε τις πρώτες ποιητικές συναντήσεις στη γειτονιά Σουσουαράνα (Sussuarana). Εκεί τελικά φτιάχτηκε το Σαράου ντα Όνσα (Sarau da Onça) που, όπως λένε οι ίδιοι, επηρεάστηκε από το Sarau Bem Black και από την Cooperifa του Σάο Πάολο. Σήμερα, σε όλη την περιφέρεια του Σαλβαδόρ, που σχεδόν ταυτίζεται με την περιοχή όπου δρούσε το παλιό Kιλόμπο της Καμπούλα (Quilombo do Cabula), υπάρχουν πάνω από δέκα τέτοιες ποιητικές ομάδες Σαράου. Η νεοσύστατη Γραμματεία Πολιτισμού έδωσε τη δυνατότητα από το 2006 να εκδοθούν και να δημοσιευθούν τα πρώτα έργα στα πλαίσια της δράσης ορισμένων καθηγητών σχολείων της μέσης εκπαίδευσης. Αυτή τη Γραμματεία η σημερινή κυβέρνηση του Μπολσονάρο φαίνεται να την καταργεί πηγαίνοντας την εκπαίδευση και τον πολιτισμό πίσω στο σκοτάδι.
——-
Στο Σαράου οι ποιητές απαγγέλουν. Τα μαλλιά δεμένα ψηλά μέσα σε χρωματιστά μαντήλια. Τα μαλλιά ελεύθερα να σου μιλάνε. Είναι τα παιδιά της Νταντάρα (Dandara) και του Ζουμπί (Zumbí), ηγέτες και οι δύο του Kιλόμπο Παλμάρες3 που δολοφονήθηκαν το 1694 αγωνιζόμενοι κατά της σκλαβιάς.
Είναι οι σύγχρονες κόρες της Ζεφερίνα (Zeferina) με το τόξο από την Αγκόλα, ηγέτιδας του Κιλόμπο Ουρουμπού (Quilombo do Urubu) του Σαλβαδόρ ντε Μπαΐα, που βοηθούσε όσες και όσους ήθελαν να ζουν ελεύθεροι και που το 1826 κυνηγήθηκαν, δολοφονήθηκαν, εξορίστηκαν, φυλακίστηκαν, σημαδεύτηκαν με ένα καυτό σίδερο στο μέτωπο ή κρεμάστηκαν στο κέντρο της πόλης.
Είναι οι γιοί της εξέγερσης των Μπούζιος4 του 1798 και των Μαλές5 του 1835. Χιλιάδες αγωνιστές, εκατοντάδες νεκροί και φυλακισμένοι μέχρι να λήξει η σκλαβοκρατία το 1888, που η επίσημη ιστορία λέει ακόμα πως έληξε «αναίμακτα».
Είναι τα παιδιά του κινήματος ανεξαρτησίας των νέγρων της Μπαΐα της δεκαετίας του ‘70, που έφεραν το παναφρικανικό κίνημα και το πνεύμα των μαύρων πανθήρων από τις ΗΠΑ στη Βραζιλία. Είναι αυτοί που αγωνίστηκαν να κρατήσουν την τελευταία γωνιά αυτού του Κιλόμπο ζωντανή,6 όπου λατρεύονται ακόμα και σήμερα οι πανάρχαιες θεότητες7 και γίνονται τελετές αφρο-βραζιλιάνικων θρησκειών δίπλα στους καταρράκτες.
Είναι αυτές που συνεχίζουν μαζί με τους αγαπημένους τους να διεκδικούν την εδαφικότητα δεκάδων κοινοτήτων Κιλόμπος της Μπαΐα. Πολλά από αυτά είναι αφρο-ινδιάνικα και άλλα καθαρά αφρικανικά, άλλα μητριαρχικά και άλλα πατριαρχικά, όλα όμως αυτόνομα, αυτο-οργανωμένα και ιδιαίτερα δεμένα με τη φύση που τους προστάτευσε εδώ και αιώνες. Είναι αυτά που σήμερα, όπως και παλιότερα, δέχονται δεκάδες επιθέσεις, και εμπρησμούς από τις πολυεθνικές εταιρίες μεταλλαγμένων αγροτικών προϊόντων και από τις κατασκευαστικές εταιρίες πολυτελών κατοικιών.8
———-
Στη Μπαΐα των αρχών του 19ου αιώνα, η ύπαρξη των αυτόνομων κοινοτήτων των Κιλόμπος έγινε αφορμή για την ίδρυση της στρατιωτικής αστυνομίας, που σκόπευε στην εξόντωσή τους. Αυτή η ίδια αστυνομία μετά το τέλος της σκλαβιάς το 1888 συνέχισε να κυνηγά και να δολοφονεί κάθε ατίθασο μαύρο και, κυρίως, αυτούς που πλέον είχαν μαζευτεί στις παρυφές της πόλης, στις λεγόμενες φαβέλες. Έτσι, ακόμα και σήμερα στην εκκλησία της γειτονιάς, στις θεατρικές παραστάσεις, στις αθλητικές ομάδες, το πρώτο θέμα που απασχολεί είναι αυτό του άδικου χαμού των νέων που περνώντας από γειτονιά σε γειτονιά κινδυνεύουν να βρεθούν με μια σφαίρα στο κεφάλι. Αυτό έχει γίνει, πλέον, συνήθεια μιας και το πιο πιθανό είναι να μην γίνουν καν είδηση στην τηλεόραση, αφού την άλλη μέρα η αστυνομία καμαρώνει για μια δήθεν εξόντωση μαφίας, ή, στην καλύτερη περίπτωση, αναφέρεται σε παράπλευρες απώλειες.
Επί της ουσίας, στη Βραζιλία των μεγάλων γαιοκτημόνων δεν έγινε ποτέ αγροτική μεταρρύθμιση και μόνο στην περίοδο της αριστερής προοδευτικής κυβέρνησης του Λούλα άρχισε να συζητιέται το θέμα της γης και της κατοικίας για όλους, χωρίς όμως ποτέ να ολοκληρωθεί. Ακόμα και μετά το τέλος της σκλαβιάς, οι ινδιάνοι και οι μαύροι δεν υπολογίστηκαν ποτέ στις κοινωνικές παροχές και στην κατανομή της γης, μιας και τους θεωρούσαν κατώτερους του ανθρώπινου είδους. Ακόμα και σήμερα, τα εργαλεία και η ιστορία τους εκτίθενται στα μουσεία φυσικής ιστορίας. Στη Βραζιλία του 51% μαύρων κατοίκων9 μόνο το 2% βρίσκεται στα πανεπιστήμια. Τα σχολεία φτιάχτηκαν για να συμμορφώνουν και να «εντάσσουν» στα ευρωπαϊκά ιδεώδη όλους τους ατίθασους λαούς με όλους τους ατίθασους επαναστατημένους πολιτισμούς.
Έτσι στις γειτονιές όπου έζησα για λίγους μήνες, στις λεγόμενες φαβέλες, δεκάδες πολιτιστικές δράσεις γίνονταν και συνεχίζουν να γίνονται έξω από τα σχολεία ή μέσα μόνο σε μερικά, που δέχονται τις αξίες των αφρο-βραζιλιάνικων και ινδιάνικων πολιτισμών. Στα άλλα διδάσκεται μόνο ο ελληνορωμαϊκός-ευρωπαϊκός πολιτισμός και τα βραζιλιάνικα εθνικά ιδεώδη της δήθεν ισότητας των πολιτισμών. Για να πείθουν τα παιδιά ότι είναι τυχερά που δεν γεννήθηκαν σκλάβοι και να τα συμβουλεύουν ότι για να κρατήσουν τη θέση τους πρέπει να γίνουν άλλοι από αυτό που είναι. Άλλοι και άλλες που μαθαίνουν να ζουν ανελεύθερα σε μια ανελεύθερη πόλη.
———-
Στο Σαράου οι ποιητές απαγγέλουν. Τα μαλλιά σε τζίβες γυαλιστερές, τα μαλλιά κοτσιδάκια με χρωματιστά κορδελάκια στο τέλος, τα μαλλιά λυτά κατσαρά και παιχνιδιάρικα. Σηκώνουν τα χέρια και λένε: «Μαύρη δύναμη, μαύρη ομορφιά, μαύρη αλήθεια! Μαύρη χαρά! Επανάσταση!» H ποίηση έχει γίνει όπλο και τραγούδι μαζί. Έχει γίνει θέατρο, μουσική, παραμύθι, έρωτας και μαγεία. Στους δρόμους ακούγονται οι ήχοι από τα τύμπανα μιας Μπατουκάδα (Batucada). Είναι το μαύρο καρναβάλι. Είναι οι σύγχρονοι μαύροι πάνθηρες και το φεμινιστικό – LGBTQ – αντικαπιταλιστικό κίνημα του κόσμου. «Κάποια στιγμή πρέπει να ανατραπούν αυτά τα στερεότυπα που έχετε φτιάξει για εμάς. Λευκές μάσκες για μαύρα πρόσωπα. Αισθησιακές, δυνατοί, ερωτικές και ερωτικοί που υπομένουν ευχάριστα όλες τις δυσκολίες και είναι διατεθειμένοι να κάνουν ότι άλλο δεν μπόρεσαν οι ευρωπαίοι πρόγονοι σας να κάνουν. Πρέπει να μάθεις ότι εδώ υπάρχουμε μόνο με την αγάπη. Αλλιώς δε γίνεται».
Κρίστη Πετροπούλου
ΣΑΡΑΟΥ ΝΤΑ ΟΝΣΑ: Αντίσταση δια της Ποίησης στη σωτηροπολιτανική περιφέρεια10
Sandro Sussuarana
Η Ποίηση είναι Σφαίρα
Η σιωπή είναι προσευχή,
όμως η Ποίηση είναι σφαίρα,
στοχεύει με το στόμα
στον νου των ασυνείδητων.
Άκου την.
Ήρθε για να σου μιλήσει,
να σου δείξει την πραγματικότητα,
των γυναικών που είναι μάνες αληθινές
και ψάχνουν στων παρυφών την καθημερινότητα
να βρουν την ευτυχία.
Γυναίκες μάνες που δουλεύουν και διαβάζουν,
με κόπο και ιδρώτα τα παιδιά τους να σπουδάσουν.
Μην την περιφρονείς.
Νιώσε την.
Μια στιγμή μονάχα στάσου κι αναλογίσου.
Ήρθα για να καταγγείλω,
να μιλήσω για την απάτη και το ψέμα
που λένε ότι είναι οι δρόμοι μας γεμάτοι.
Βρώμικα στόματα.
Ήρθα να υμνήσω αυτούς που πορεύονται μαζί μου,
στα στενά και τους διαύλους, στον λόφο της φαβέλας,
το μυαλό τους και τον κόσμο τους ν’ αλλάξουν.
Ήρθα για να βρουν όλοι τον τρόπο,
τον τρόπο για να πουν τις λέξεις, τη μουσική να τραγουδήσουν
τη σκληρή πραγματικότητα ν’ αλλάξουν, τις ψυχές τους να εξαγνίσουν.
Μη με περιφρονείς.
Νιώσε με.
Είμαι η ζωή που ψάχνει γιατρειά,
μια γιατρειά για κάθε μέρα.
Στάσου.
Αναλογίσου.
Είμαι η ΠΟΙΗΣΗ!
Jairo Pinto
Άλλες θάλασσες
Δεν φτάσαμε εδώ απ’ τον Ειρηνικό
Το αίμα μας δεν πλύθηκε απ’ τα νερά του
Οι πληγές μας δεν γιατρευτήκαν απ’ τ’ αλάτι του
Ο ωκεανός του πόνου μας δεν είναι ειρηνικός
Ana Paula de Oliveira
Το μαύρο σώμα μου
Το μαύρο σώμα μου πουλήθηκε
Με κάνανε μουλάτα!
Τρόπαιο σεξουαλικό της πατρίδας που έγινε δική μου
Μεγάλος πισινός
Πόδια γερά
Στητό κορμί
Στο χρώμα της αμαρτίας…
Είμαι γυναίκα για να ικανοποιώ
τον άντρα τον λευκό
να ξαναρθεί στη Βραζιλία
Να ερωτευτώ; Να παντρευτώ; Λένε ότι δεν είναι για μένα
Λένε πως το χρώμα του δέρματος μου επιτάσσει
πώς ο άντρας πρέπει να μου φερθεί…
Να σπουδάσω; Γυναίκα μαύρη;
Όχι!
Πρέπει να αναθρέψω μόνη το παιδί
ήδη απ’ τη μήτρα παρατημένο!
Όχι!
Άλλο πια δε θα ανεχτούμε!
Γυναίκα μαύρη, ξεσηκώσου!
Μπορούμε να γίνουμε ό,τι θέλουμε
Είμαστε οι κόρες της Αφρικής
Κόρες της Dandara!
Sandro Sussuarana
Εκδιδόμενη!
Η Ζουάνα ήταν όμορφο κορίτσι
με καλή ανατροφή
Η ζωή ποτέ δεν της χαρίστηκε
έκανε πράγματα από μικρή
που εγώ ενήλικας κι ακόμη δεν τα κάνω
Η ζωή της χάθηκε πριν να την απολαύσει
κρυφτό ούτε που πρόλαβε να μάθει
Τη λέξη «μάνα» δεν γνώρισε κι ας έκανε παιδιά
Δεν είχε την πολυτέλεια
να μη ταΐσει τα «σκυλιά»
Ασκώντας το επάγγελμα, δούλευε σκληρά
αφού όποιος δεν δουλέψει ψωμί δεν τρώει τελικά
Δούλευε λοιπόν την ώρα που κοιμούνται οι άλλοι
Ήταν γυναίκα, είχε θέληση κι από άνδρα πιο μεγάλη
Κι αν πάντα ήθελε ζωή ν’ αλλάξει
διέξοδο δεν έβρισκε όσο κι αν είχε ψάξει
Στο τέλος αποφάσισε έτσι να συνεχίσει
αφού ποτέ δεν μπόρεσε τη μοίρα να γυρίσει
Παρότι ήταν γυναίκα
η Ζουάνα πέθανε για πάντα μένοντας κορίτσι
Fabrícia de Jesus
Έγινα παλίρροια
Κοιτάζω τη ζωή και βλέπω την παλίρροια.
Μυστικά,
Ερχομοί κι αποχωρισμοί
Θόρυβος πλοίου που μπατάρει.
Να τη νιώσω προσπαθώ
Καθώς πιάνεται απ’ την πίστη.
Εκεί που μοιάζει ήμερη
Εκεί μ’ αρπάζει και μ’ αφήνει.
Αλήθειες ξεχασμένες
Η μοίρα μου ένα κενό
Πότε θα γίνω καπετάνιος;
Το λιμάνι μου παραμένει μακρινό.
Έτσι τη ζωή κατανοώ
Ωραία κι απροσδιόριστη
Καθώς έγινα παλίρροια.
Flora Regina και Sandro Sussuarana
Μάτια Λιβιδικά
Το κρεβάτι μάς συκοφαντεί
Αντηχεί στη λάσπη
Τη λίμπιντο τοκίζει
Τρελαίνει και καρατομεί
Καυχιέται μπλεγμένο μες σε ογκώδη σκέλια
Ενδίδει σε εχθρικές απολαύσεις
Η παρθένα Μινέρβα
Ζεστό ιδρώτα προκαλεί
Εμείς ρυάκια γυμνά σε χαραγμένη ρότα
Το στόμα σου σπείρει έμφυτους οργασμούς
Πηγές που αλυχτούν από αμαρτίες χλωμές
Τα μάτια μου πεινασμένα καταβροχθίζουν το σώμα σου
Η λαχτάρα που σου έχω
με μπάζει στο παιχνίδι
Από πάνω
Από μέσα
Από κάθε στιγμή
Ατέλειωτων ανακαλύψεων
Κάτι νέο, ένα όλον
Χωρίς χρόνο ή βαβούρα
Μόνο ρυθμό και οσμή
Περιπλάνηση των δαχτύλων
Το σώμα χαλαρωμένο
Ιδρώτας κι ανάσα κοφτή
Το κρεβάτι είμαστε εμείς
Σ’ έναν οργασμό ατελείωτο
Andréia Cairo
Εδώ βρίσκεται…
Μια γυναίκα μαύρη, που έζησε χωρίς να είναι ολόκληρη
Σκεπτόμενη ότι τίποτα δεν μπορούσε
Μιας και της το έμαθε η μεγάλη πλειοψηφία, ότι δεν μπορούσε…
Δεν μπορούσε να φοράει κραγιόν κόκκινο
Δεν μπορούσε να γυρίζει προφίλ
Δεν μπορούσε να φοράει ρούχα πολύχρωμα, φέρνουν κακοτυχία
Δεν μπορούσε να βάφει τα μαλλιά της, ιδίως κόκκινα, θα ήταν μια αηδία
Καμία αηδία!
Αυτή η κακία έπρεπε απ’ τη ρίζα να κοπεί, απ’ τους γονείς της νεαρής
Που ο χρόνος σμίλεψε κι η ζωή έπλασε και σήμερα γνωρίζει ότι όλα τα μπορεί
και ο υπόλοιπος κόσμος να πάει να εκραγεί
εδώ βρίσκεται αυτή η γυναίκα η κοινή
Sandro Sussuarana
Νέος Nέγρος Ζωντανός
Ο κίνδυνος είναι πανταχού παρών
στις παρυφές των πόλεων της Βραζιλίας
Καθημερινά βλέπω μάνες
ν’ αναζητούν τους γιούς τους
και έτσι ξέρω ότι άλλος ένας χάθηκε
Στη χώρα την πιο μαύρη έξω από την Αφρική
όποιον σκοτώσει μαύρο
τον περιμένουν τιμές και μετάλλια
Νομιμοποίησαν τη μαζική εξόντωση
καθώς η ελπίδα του μέλλοντός μας
βρίσκεται στους δρόμους
συλλέγοντας παλιοσίδερα
Χωρίς να ξέρει ποια είναι αυτή η «ζωή με αξιοπρέπεια»
που διακηρύσσει το Σύνταγμα
Είναι σκατά να ζεις έτσι
Λένε ότι μας δίνουν ευκαιρίες
ενώ κάθε στιγμή
μας κλέβουν τις ελευθερίες
μας εκμεταλλεύονται
μας έχουν για σκλάβους
με κάθε κόστος θέλουν
τις ζωές μας να κλέψουν
Έσβησαν τους βασιλιάδες μας από την Ιστορία
για να χαθούν από τη μνήμη μας
οι αναφορές
Υποφέρουμε διαρκώς
αναζητώντας τον δρόμο για τη νίκη
Κι η ερώτηση που παραμένει είναι:
όταν ένας νέος Νέγρος σκοτώνεται
εσένα σ’ ενοχλεί;
Breno Silva
Φαβέλα
Είναι οι στέγες σηκωμένες στο ανακάτεμα
του τσιμέντου με τον ιδρώτα
όλες μαζί σε σύνολο
στην ίδια αναλογία
σφιχτοδεμένες και περίπλοκες
στενά, περάσματα, ανηφοριές και σκάλες
αδιαχώριστα!
πάντα με την ίδια ουσία και παρουσία,
όλες στον ίδιο αγώνα, στο ίδιο σκηνικό
σε αφθονία τα λουλούδια της γειτονιάς
η γυμνή οροφή και ο σοβάς
για κάποιους: αρχιτεκτονική
για άλλους: μπελάς
όπου και να κοιτάξεις θα δεις ένα κομμάτι της
ένας κράχτης, ένας πλανόδιος πωλητής
μες στο λεωφορείο ή στο φανάρι
η φαβέλα είναι αναπόφευκτη
Cláudio de Aguiar
Αντανάκλαση
Σου ‘κλεψαν την ευτυχία
Ξέθωρη ζωή θλιμμένη
Χωρίς χρώμα, χωρίς σχήμα
Ολοκληρωτικά σβησμένη
Είδα στο πρόσωπό σου τις γραμμές του χρόνου:
κουρασμένη, κουρασμένη, κουρασμένη
Είδα στο απόμακρό σου βλέμμα την απόβλητη ζωή…
κουρασμένη, βασανισμένη, χαμένη, χαμένη
Είδα την καταγωγή σου να χαιρετά με υπόκλιση
Πιστά αναπαράγοντας την ιστορία της παρακμής
Φτωχή γυναίκα!
Στο πρόσωπό σου είδα άλλων πολλών την αντανάκλαση
Jordan Vilas Boas
Πράξη!
Άσε με να σε διαβάσω
Από πάνω μέχρι κάτω
Να σε διαβάσω σε Μπράιγ
Σε γλώσσες
Τη μια πιο υγρή απ’ την άλλη
Καθώς η ηχώ πλανάται
Κι έρχεται η κορύφωση
Monique Viana
Σωματοποίηση
Συγκέντρωση, προβολέας και φως
Το σώμα ιδρώνει
Φωνάζει η ψυχή.
Ξεφυσάει,
ερμηνεύει.
τεντώνει
Πάλκο για το ρεσιτάλ,
Έγινα
Ποίημα απτό
Χαρτί και μελάνι
Τελεία και κόμμα
Είμαι ρήμα
Άκλιτο
Αντανακλώ!
Όχι μόνο το φως
Υπάρχω και νιώθω.
Στους λίγους που διαβάζουν:
Είμαι φλόγα
Αναφήγητη
Ποίημα γραμμένο
Σε (ανα)μετάφραση
Επιλογή, Επιμέλεια, Μετάφραση: Δήμητρα Γλεντή
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
- Το κείμενο είναι αποτέλεσμα επιτόπιας συμμετοχικής έρευνας της Κρίστης Πετροπούλου στο Σαλβαδόρ ντε Μπαΐα (2018–2019) με τη βοήθεια του Kέντρου Eρευνών των Aφρο-ινδιο-αμερικανικών λαών (CEPAIA) και του Eργαστηρίου Aστικής Γεωγραφίας και Εκπαίδευσης (GIPRES) του Πανεπιστημίου UNEB.
- Θέατρο που ξεκίνησε από τον Augusto Boal στο Σάο Πάολο επηρεασμένο από τις εκπαιδευτικές θεωρίες του Πάολο Φρέιρε
- Το Quilombo Palmares είναι η μεγαλύτερη ελεύθερη κοινότητα Νέγρων Αφρικανών στη Βραζιλία.
- Revolta dos Buzios ονομάστηκε η εξέγερση σκλάβων και άλλων φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων της περιοχής της Μπαΐα το 1798.
- Revolta dos Malês, εξέγερση των Αφρικανών γραμματιζούμενων σκλαβωμένων κάτοικων της πόλης.
- Το Πάρκο του Αγίου Βαρθολομαίου (Parque São Bartolomeu).
- Οι θεότητες Orixas της κουλτούρας Yoruba με αφρικανικές ρίζες οι οποίες στο Σαλβαδόρ εκφράζονται σε μεγάλο βαθμό μέσα από την θρησκεία του Καντομπλέ.
- Χαρακτηριστικά βλ. Κιλόμπο Κινγκόμα (Quilombo Quingoma).
- Στις απογραφές της Βραζιλίας υπάρχει ακόμα η διάκριση μεταξύ λευκών, ινδιάνων, ασιατικών, πολύ μαύρων και μαύρων ανάμικτων κατοίκων. Το παραπάνω ποσοστό περιλαμβάνει τις δύο τελευταίες κατηγορίες στην απογραφή του 2010.
- Τα ποιήματα που αποδίδονται εδώ στα ελληνικά αντλήθηκαν από τις δύο ποιητικές συλλογές της ομάδας του Sarau da Onça “O diferencial da favela” που εκδόθηκαν το 2017 και το 2019 και από την συλλογή ποιημάτων του ιδρυτή της ομάδας Sandro Sussuarana με τίτλο Verso(s) sob(re) mim, 2018.
Σκίτσο: Ελένη Ρουσοπούλου
Βόρεια-Βορειοανατολικά. Κείμενα παραμεθορίου, τ. 3 (Οκτώβρης 2019), σ. 40-53.